مسجد جامع اصفهان را می توان موزه معماری ایران پس از اسلام دانست ؛ زیرا در هر دوره یک شاهکار معماري به این بنا افزوده گشته است .
این مسجد در قرن دوم هجری بر روی یک بنای پیش از اسلام ایجاد شده ، که به مرور بسط و گسترش داده می شود ، ولی هسته اصلی مسجد در دوران سلجوقی ایجاد و در دوره صفوی به اوج شکوه و عظمت خود می رسد . در این مقاله با ما باشید ، تا شما را با این بنای عظیم ، خارق العاده و ملکوتی آشنا کنیم .
بیشتر بخوانید: خرید آپارتمان در دریاچه چیتگر
معرفی مسجد جامع اصفهان
مسجد جامع اصفهان ، مسجد عتیق یا مسجد جمعه از قدیمی ترین مساجد ایران می باشد ، که تاریخ آن مربوط به قرن دوم هجری قمری بوده و بسیاری معتقدند که شهر اصفهان بر گرد این مسجد شکل گرفته است .
این مسجد در انتهای بازار قدیمی شهر اصفهان قرار دارد . مسجد جامع سیر تحول و تکامل معماری ایران را از قرون اولیه اسلامی تا به حال نشان می دهد ؛ از این رو نزد پژوهشگران و اهالی فرهنگ و هنر بسیار ارزشمند و با اهمیت است .
تاریخچه مسجد جامع اصفهان
در این بخش شما را با تاریخچه این بنای با شکوه و با ارزش آشنا می کنیم . مسجد جامع اصفهان در قرن دوم هجری بر روی یک آتشکده ساسانی بنا شده است .
بنای اولیه این مسجد با توجه به جمعیت کم شهر اصفهان در آن دوران ، بسیار کوچک بوده است . برخی از پژوهشگران نیز این مسجد را هسته اولیه شهر اصفهان می دانند ، که این شهر پیرامون این مسجد به وجود آمده و گسترش یافته است .
در قرن سوم هجری مسجد جامع به فرمان خلیفه وقت عباسی ویران و یک مسجد با شبستان ستون دار به جای آن بنا می شود ، در کاوش های باستان شناسی بقایای مسجد معتصم عباسی و آثاری از دوره آل بویه به دست آمده است ، که نشان از قدمت این بنا پیش از دوره سلجوقی می باشد .
بنای فعلی و اصلی مسجد جامع اصفهان در دوره سلجوقیان ایجاد شده است ، در این دوره مسجد با پلان ایرانی چهار ایوانی تغییر شکل می دهد . در قرن ششم هجری این مسجد به دست فرقه اسماعیلیون آتش زده می شود و قسمت وسیعی از آن در آتش از بین می رود .
این بنا در دوره ایلخانیان ، مظفریان ، تیموریان ، صفويان و قاجار بارها مرمت و تعمیر شده است . مسجد جامع اصفهان در دوره صفوی به اوج شکوه و عظمت خود رسید ، بناها و تزئینات زیبایی به آن افزوده گشت .
معماری مسجد اصفهان
مسجد جامع اصفهان در یک پلان چهار ضلعی با چهار ایوان ساخته شده است . این مسجد ده درب ورودی دارد ، که هر یک در اضلاع مختلف بنا قرار دارند و به محله های پیرامون گشوده می شدند .
چهار ایوان مسجد در چهار جبهه اصلی بنا ( جنوب ، شمال، شرق و غرب) به نام های صفه درویش ، صفه استاد ، صفه صاحب و صفه شاگرد ، بنا گشته اند . بر اساس اسناد تاریخی کاشی کاری ها ، مناره ها و نمای داخلی صحن ، در اواخر دوره آق قویونلو ها و اوایل صفوی به مسجد اضافه شده است .
مسجد جامع دارای دو گنبد در ایوان جنوبی و شمالی بوده ، گنبد جنوبی به گنبد خواجه نظام الملک معروف بوده و گنبد شمالی که قرینه با این گنبد ساخته شده به فرمان تاج الملوک رقیب سیاسی خواجه نظام الملک احداث گردیده است .
مسجد جامع اصفهان دارای بخش های متعددی مانند شبستان بیت الشتا ، شبستان اولجایتو ، گاو چاه ، وضو خانه ، حوض ، کتابخانه ، غسالخانه و … می باشد ، که هر یک از این بخش ها شکوه معماری و هنر ایران را نشان می دهند . محراب گچبری شبستان اولجایتو با نقش و نگارهای اسلیمی را می توان بدون اغراق یکی از زیباترین محراب های جهان اسلام معرفی کرد .
عناصر معماری مسجد جامع اصفهان
در این قسمت از مقاله به طور مختصر شما را عناصر اصلی مسجد جامع اصفهان آشنا می کنیم . در واقع هر بخش از این مسجد هزاران حرف برای گفتن دارد ، که متاسفانه در این مقاله مجال پرداخت به آنها نیست . ما سعی نمودیم در این مقاله به صورت مختصر و مفید شما را با بخش های مختلف این مسجد آشنا کنیم . عناصر اصلی مسجد جامع شهر اصفهان عبارتند از ؛
- سردر ابواسحاقیه : این سردر در ضلع شمال غربی مسجد واقع شده ، که به کوچه ای به نام ابو اسحاقیه محدود می شده است . این قسمت دارای کتیبه‌ای به تاریخ 1301 هجری قمری و آیاتی از سوره ص به خط زیبای ثلث است . هم اکنون امکان رفت و آمد از این ورودی وجود ندارد .
- شبستان صفوی : این شبستان در بخش انتهایی ضلع جنوب غربی مسجد جامع اصفهان قرار دارد ، که برخی تاریخ احداث آن را قدیمی تر از دوره صفوی می دانند و به دوره تیموری نسبت می دهند . اين شبستان زیبا به دو بخش شرقی و غربی جدا گردیده ، که بخش شرقی دارای ستون های مربعی و شطرنجی و 28 چشمه طاق می باشد .
بخش غربی این شبستان نیز دارای هفت چشمه طاق است . در جهت قبله این شبستان یک محراب زیبا از سنگ مرمر نیز وجود دارد .
- گنبد نظام الملک : این گنبد با شکوه در پشت ایوان جنوبی احداث گردیده و به نام گنبد خاکی یا گنبد اصلی مسجد نیز شناخته می شود . این گنبد نشان از اقتدار وزیر دوره سلجوقی یعنی خواجه نطام الملک دارد . بلندای گنبد خاکی مسجد جامع اصفهان 24 متر می باشد . این گنبد دارای تزیینات زیبای آجر کاری و گچبری است .
- گنبد تاج الملک : در مقابل گنبد نظام الملک ، گنبد تاج الملک در ایوان شمالی احداث شده است ، این گنبد قرینه گنبد خاکی می باشد ، ولی ارتفاع کمتری دارد ، حدود 22 متر بلندی این گنبد است .
- صحن اصلی مسجد : مسجد جامع شهر اصفهان ، صحن های متعددی دارد ، که یک صحن به عنوان صحن اصلی خوانده می شود . این صحن دارای چهار ایوان ، دو حوض ، رواق ها و غرفه های متعدد است . کتیبه های زیادی از دوره ایلخانی و آق قویونلو ها در این صحن مسجد جامع اصفهان وجود دارد .
- ایوان درویش : ایوان درویش در دوره سلجوقی احداث گردیده و در طول ادوار بعد الحاقات و تزئیناتی به آن افزوده شده است . گچ بری های این دوره مربوط به دوران صفوی می باشد . کاشی کارهای آن نیز بر اساس کتیبه های به جا مانده در سال های 1337 و 1336 هجری قمری افزوده شده است .
- ایوان صاحب : ایوان صاحب در مقابل ایوان درویش قرار دارد ، در این ایوان نیز کتیبه هایی از دوره صفوی به چشم می خورد .
- ایوان استاد : این ایوان در دوره سلجوقی با آجر بنا شده و در عصر صفوی کاشی کاری های زیبایی به آن اضافه شده است .
- ایوان شاگرد : ایوان شاگرد در نقطه مقابل ایوان استاد قرار دارد ، این ایوان با مقرنس های آجری بسیار زیبا و با شکوهی تزئین شده است . در این صفه یک سنگ مرمر یکپارچه و زیبا قرار دارد ، که در اطراف آن کتیبه هایی با مضامین مختلف به چشم می خورد .
- ایوان عمر : صفه درویش انتهای جبهه شرقی مسجد جامع اصفهان واقع شده و بنا بر کتیبه به جا مانده در دوران سلطنت آل مظفر این بنا ساخته شده است .
- شبستان اولجایتو : شبستان یا مسجد اولجایتو در زمان حکمرانی ایلخانان در شمال صفه استاد بنا شده است . این شبستان به واسطه محراب بسیار زیبا و منحصر به فرد اش مشهور می باشد .
- شبستان زمستانی : این شبستان به سبک شبستان های ستون دار عربی ساخته شده و سقف آن روی ستون های قطور و کوتاهی استوار شده است .
- کتابخانه خواجه نظام الملک : این کتابخانه در دوره سلجوقی در ضلع جنوب شرقی مسجد جامع اصفهان قرار گرفته است . در کتابخانه کتیبه های بسیاری از دوره های مختلف به چشم می خورد .
سخن پایانی
در این مقاله از سایت آسمان هوم سعی نمودیم ، شما را به طور کلی با معماری مسجد جامع اصفهان و پیشینه اش آشنا کنیم ، هر چند که وصف این مسجد در این چند سطر نمی گنجد . پشت هر عنصر از این مسجد از کتیبه ها گرفته تا گچبری های آن داستان ها ، تحلیل ها و حرف های بسیاری نهفته است .
اگر مایل به دریافت اطلاعات بیشتری از این بنای تاریخی _ اسلامی هستید ، به سایت آسمان هوم مراجعه نمایید و چناچه قصد سفر به شهر اصفهان را برای بازدید از این مسجد را دارید ، از کارشناسان آسمان هوم راهنمایی بخواهید .
بیشتر بخوانید: آنچه درباره منطقه 22 باید بدانید
