جایگاه دختر در گرفتن سهم الارث قانون مدنی  

طبق ماده 861 قانون مدنی : ” موجب ارث دو امر است ، نسب و سبب .”
به طور کلی مبنای ارث خویشاوندی و رابطه ی فامیلی به معنای عام است و به دو دسته کلی تقسیم می شود :
1_ خویشاوندی نسبی ، به خویشاوندی گفته می شود که ناشی از تولد انسانی از انسان دیگر و پیوند خونی است . مانند تولد فرزندان از پدر و مادر که جنسیت این فرزندان می تواند دختر یا پسر باشد و میزان سهم الارث آن ها متفاوت است .
2_ خویشاوندی سببی را هم باید خویشاوندی که منشاء آن از عقد ناشی می شود تعریف کرد . مانند عقد نکاح دائم که باعث ارث بردن زن و شوهر از هم می شود .

به موجب قواعد و مقررات ارث خویشاوندان نسبی ( ناشی از تولد ) به سه طبقه تقسیم می شوند . هر کدام از این طبقات بر طبقه ی پایین تر از خود ارجحیت دارند . به این معنا که بر فرض ، در صورت وجود فرزندان و پدر یا مادر در طبقه ی اول ، طبقات بعدی ارث نمیبرند . طبقات ارث به شرح زیر هستند :

طبقه اول : پدر و مادر و اولاد ( فرزندان ) و اولادِ اولاد ( نوه ها و نتیجه ها و… ) تا هر اندازه که پایین روند .
طبقه دوم : اجداد ( جد و جده ) تا هر قدر که بالا روند و برادر و خواهر و اولاد ایشان تا هر اندازه که پایین روند .
طبقه سوم : اعمام ( عمه و عمو ) و اخوال ( خاله و دایی ) و اولاد ایشان تا هر قدر که پایین روند و اعمام و اخوالِ پدر و مادر ایشان و سپس اعمام و اخوالِ جد وجده تا هر اندازه که بالا روند و اولاد این اعمام و اخوال تا هر قدر که پایین روند .

پس همانطور که برای ما مشخص شد دختر از طبقه ی اول ارث است و بر طبقات بعدی مقدم است . یعنی اگر متوفی فرزندانی داشته باشد ، خویشاوندان دیگر ایشان از طبقات دوم و سوم ، ارث نخواهند برد .

طریقه گرفتن سهم الارث  دختر

حالت اول : انحصار وراث به فرزند یا فرزندان متوفی .
این حالت به این معنا است که پدر و مادر متوفی در قید حیات نیستند و تنها وارث او فرزند یا فرزندانش هستند . ماده 907 قانون مدنی به این حالت اشاره دارد .
ماده 907 : “اگر متوفی ابوین نداشته و یک یا چند اولاد داشته باشد ترکه به طریق ذیل تقسیم می شود :
اگر فرزند ، منحصر به یکی باشد خواه پسر خواه دختر تمام ترکه به او می رسد .
اگر اولاد متعدد باشند ولی تمام پسر ، یا تمام دختر ، ترکه بین آ ن ها بالسویه تقسیم می شود .
اگر اولاد متعدد باشند و بعضی از آن ها پسر و بعضی دختر ، پسر دو برابر دختر ارث می برد .”

با توجه در این ماده اینطور می فهمیم که اگر وارث متوفی تنها یک دختر باشد و وارث دیگری از طبقه اول یا زوج و زوجه وجود نداشته باشد سهم دختر متوفی ، تمام ارث خواهد بود .اگر متوفی چند دختر به عنوان وارث داشته باشد تمام ارث بین آن ها به نسبت مساوی تقسیم می شوند .و اگر وراث متوفی یک یا چند دختر به همراه یک یا چند پسر باشند ترکه ( ارث ) بین آن ها به نسبت آنکه پسر یا پسرها دو برابر دختر یا دخترها ارث ببرند تقسیم می شود .

حالت دوم : وراث پدر و مادر و دختر متوفی باشند .

این حالت به این معنا است که متوفی پدر و مادر ( ابوین ) و یک دختر داشته باشد . ماده 908 قانون مدنی به بیان این حالت پرداخته است .
ماده 908 :” هرگاه مادر یا پدر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشد با یک دختر سهم هر یک از مادر و پدر سدس ترکه و فرض دختر نصف آن خواهد بود و مابقی بین تمام وراث به نسبت فرض آن ها تقسیم می شود مگر اینکه مادر حاجب داشته باشد که در این صورت مادر از مابقی چیزی ارث نمی برد .”

بنابراین اگر وراث متوفی پدر یا مادر و یا پدر و مادر همراه با یک دختر باشند ، هر یک از پدر و مادر یک ششم ترکه و دختر نصف ترکه را به ارث می برد . فلذا در این فرض سه ششم ترکه به دختر تعلق می گیرد . تا اینجا پنج ششم ترکه تقسیم شده و مابقی ترکه که یک ششم می باشد تقسیم بر پنج شده و یک پنجم آن به پدر ، یک پنجم به مادر و سه پنجم به دختر تعلق می گیرد .

حالت سوم : وراث پدر و مادر و دختران متوفی باشند .
این حالت به این معنا است که متوفی پدر و مادر و چند دختر داشته باشد . ماده 909 قانون مدنی توضیحاتی را در این خصوص بیان کرده است .
ماده 909 :” هرگاه مادر یا پدر متوفی یا هر دو ابوین او موجود باشند با چند دختر ، فرض تمام دخترها دو ثلث ترکه خواهد بود که بالسویه بین آن ها تقسیم می شود و فرض هر یک از پدر و مادر یک سدس و ما بقی اگر باشد ، بین تمام وراث به نسبت فرض آن ها تقسیم می شود مگر اینکه مادر حاجب داشته باشد در این صورت مادر از باقی چیزی نمی برد .”

در این حالت مادر و پدر متوفی هر کدام یک ششم ترکه را به ارث برده و چهار ششم ترکه بین دختران متوفی به طور مساوی تقسیم می شود .
اگر متوفی تنها پدر یا تنها مادر و چند دختر داشته باشد ، در این صورت یک ششم ترکه باقی می ماند و به نسبت یک پنجم به پدر یا مادر و چهار پنجم بین دختران تقسیم می شود .

نکته مهمی که باید به آن توجه داشت این است که بر مبنای ماده 913 قانون مدنی :”در تمام صور مذکوره در این مبحث هر یک از زوجین که زنده باشد فرض خود را می برد و این فرض عبارت است از نصف ترکه برای زوج و ربع آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد یا اولادِ اولاد نداشته باشد و از ربع ترکه برای زوج و ثمن آن برای زوجه در صورتی که میت اولاد و یا اولادِ اولاد داشته باشد و مابقی ترکه بر طبق مقررات مواد قبل مابین سایر وراث تقسیم می شود .”