وارث و اموال متوفی
اموال افراد به موت حقیقی یا فرضی به ارث می‌رسد. پس از اینکه شخصی فوت کرد باید ورثه متوفی تعیین شوند تا بتوان با تعیین سهم‌الارث افراد، ارث را تقسیم کرد و برای ماترک تعیین و تکلیف کرد انحصار وراثت دارای مراحل خاص خود است. موت فرضی اشاره به زمانی دارد فرد غایب بر اساس قانون و با شرایط خاصی به حکم دادگاه مرده فرض شود. اگر شخصی غایب مفقودالاثر باشد اموالش تقسیم نمی‌شود مگر بعد از ثابت شدن فوت او و یا گذشت یک مدت زمانی که عادتا چنین شخصی بعد از آن زنده نمیماند.
گواهی انحصار وراثت چیست؟
وقتی دادگاه وراث را تعیین می‌کند یک گواهی تحت عنوان گواهی انحصار وراثت صادر می‌شود. برای درخواست این گواهی هر یک از ورثه و یا هر فردی که در مال متوفی ذی نفع است و سهمی دارد می‌تواند اقدام کند. برای مثال طلبکاران و یا شخصی که مسئول اجرای وصیت است و یا کسی که برای او وصیتی انجام شده می‌تواند از دادگاه درخواست کند.
این گواهی توسط شورای حل اختلاف در محل فرد فوت شده صادر می‌شود که در این گواهی میزان ارثی که به سهم الارث دریافت می‌کنند مشخص می‌گردد.
لزوم داشتن گواهی انحصار وراثت
برای انجام دادن تمامی امور حقوقی، امور بانکی و امور ثبتی و … گواهی الزامی است. در صورت عدم اقدام به دریافت گواهی، امکان تقسیم و یا انتقال ترکه و انجام اموری که مربوط به ادارات دولتی و بانک‌ها است، وجود نخواهد داشت.
انواع گواهی انحصار ورثه
با توجه به دارایی و اموال متوفی گواهی انحصار وراثت محدود و نامحدود صادر می‌گردد. در صورتی که متوفی دارای اموال باشد، گواهی انحصار ورثه نامحدود صادر می‌شود و در آینده برای فروش اموال به ارث رسیده شده، نیاز به این نوع گواهی هست. تفاوتی بین این دو نوع گواهی در مدت زمان صدور و انتشار آگهی است.
اخذ گواهی حصر وراثت نامحدود حدود یک ماه زمان می‌برد ولی برای اخذ گواهی محدود یک هفته زمان کافیست.
وارث کیست؟
به واسطه نسب و سبب افراد از یکدیگر ارث می‌برند. مالکیت ورثه نسبت به ترکه متوفی تنها درصورتی مستقر می‌شود که حقوق و دیون ترکه ادا شود. این حقوق و دیون شامل مواردی مانند: قیمت کفن میت، دیون مالی متوفی و وصایای متوفی تا ثلث ترکه است. تا زمانی که دیون متوفی پرداخت نشود هیچ کدام از ورثه نمی‌توانند نسبت به اموال معامله‌ای انجام دهند. اگر تا قبل از این نسبت به اعیان ترکه معاملاتی کنند این معاملا ناقد نیست و افراد صاحب دین می‌‌توانند این معاملات را برهم بزنند.
علاوه بر این اگر اشخاصی که بین آن‌ها توارث وجود دارد بمیرند و تاریخ فوت یکی معلوم و تاریخ فوت دیگری از جهت تقدم یا تاخر مجهول باشد، فقط آن شخصی که تاریخ فوت مجهول است از دیگری ارث می‌برد.
وراث طبق قانون مدنی به سه دسته تقسیم می‌شود:
دسته اول :
همسر، پدر و مادر، فرزندان و یا نوه‌ها
دسته دوم:
پدربزرگ و مادربزرگ، همسر، خواهر و برادر
دسته سوم:
همسر، عمه، عمو، دایی، خاله متوفقی
ارث زن از شوهر به چه صورت است؟
اگر مردی فوت کند و از زنش فرزند و نوه‌ای نداشته باشد، از ارث مرد، یک چهارم به زن تعلق می‌گیرد. ولی اگر زن و مرد صاحب فرزندی باشند، زن یک هشتم از اموال منقول و غیر منقول را به ارث می‌برد.
اگر مردی چندین زن داشته باشد، میزان ارث هریک چگونه است؟
تمامی زن‌ها شامل ارث می‌شوند، از آنجا که زن یک هشتم از اموال همسرش را به ارث می‌برد، یک هشتم از کل اموال بین چندین زن به طور مساوی تقسیم خواهد شد.
میزان سهم الارث:
وارث: مادر
سهم الارث: با وجود فرزند: یک ششم / بدون فرزند: یک سوم
وارث: زوج
سهم الارث: با وجود فرزند: یک چهارم / بدون فرزند: یک دوم
وارث: زوجه
سهم الارث: با وجود فرزند: یک هشتم / بدون فرزند: یک چهارم
موارد محرومیت از ارث
- کفر
- قتل
- برده بودن
- لعان
- زنا
مدارک لازم انحصار وراثت
برای انحصار وراثت مدارکی لازم است که بدون آن‌ها فرایند انحصار وراثت شکل نمی‌گیرد. برای انحصار وراثت قبل از مراجعه به مراجع رسمی، این مدارک باید تهیه شوند. تهیه این مدارک هم از جمله مواردی است که هزینه انحصار وراثت محسوب می‌شود.
شناسنامه و گواهی فوت متوفی
اداره ثبت احوال پس از فوت، مراتب آن را ثبت می‌کند و شناسنامه فرد را باطل می‌کند. به این ترتیب گواهی فوت صادر می‌شود. برای انحصار وراثت اصل گواهی فوت و کپی برابر اصل آن به انضمام درخواست، لازم است.
استشهادیه محضری
در فرمی که دادگستری در اختیار متقاضی قرار می‌دهد باید اسم تمام وارثان نوشته شود. دو تن از کسانی که وراث و درگذشته را می‌شناسند، باید فرم را امضا کنند و آن را در دفتر استاد رسمی گواهی کنند.
رسید گواهی مالیات بر ارث
وراث باید پس از فوت متوفی سیاهه‌ای از تمام دارایی‌های منقول و غیرمنقول او را به اداره دارایی تحویل بدهند و رسید آن را دریافت کنند. این رسید با تقاضای گواهی انحصار وراثت به دادگاه ارائه می‌شود.
آگهی فوت
معمولا در جریان درخواست انحصار وراثت، دادگاه با هزینه متقاضیان، یک آگهی فوت در روزنامه منتشر می‌کند تا وراث احتمالی یا کسانی که ادعایی دارند، برای ثبت آن به دادگاه مراجعه کنند.
این امر درباره روستاییان صدق نمی‌کند. یعنی لازم است آگهی فوتی در روزنامه منتشر شود. اگر بهای ماترک بیش از ده میلیون ریال باشد، وراث موظف هستند در روستای محل درگذشت فرد، یک بار و یک روز در اماکن و معابر عمومی آگهی فوت نصب کنند.
کپی برابر اصل شده شناسنامه وراث
وارثانی که تقاضای انحصار وراثت دارند، باید علاوه بر شناسنامه خود، کپی برابر اصل شده شناسنامه وراث دیگر را هم به دادگاه تقدیم کنند. همچنین مدیر دفتر دادگاه، اصل شناسنامه‌ها را هم خواهد خواست.
مالیات بر ارث
مالیات بر ارث مالیاتی است که به دارایی‌های متوفی تعلق می‌گیرد. تا زمانی که مالیات اموال او تعیین نشده باشد، انتقال اموال ممکن نیست. برای درخواست گواهی انحصار وراثت باید با مراجعه به اداره مالیات، اموال فرد درگذشته را در اظهارنامه مالیات بر ارث گزارش کرد.
مالیات بر ارث بر تمام اموال متوفی تعلق نمی‌گیرد. وجوهی مثل مستمری بازنشستگی که بیمه آن را پرداخت می‌کند، مشمول مالیات بر ارث نمی‌شود. علاوه بر آن سنوات پایان کار، دیه و خسارت بیمه عمر از مالیات بر ارث معاف هستند.
